Rahmetli Hocamız Prof Dr. Bekir Kütükoğlu'nun ... Azız Hatırasına .. il. B&yezid'in cülı1su (Hünerndme Minyatürleri ve Sanatçıları, İstanbul 1969, nr.17). r · 6,_ -,·:1,ccÖı=t-"ı~'.~ / II. B8.yezid'in Filibe civarında avlanması (Hünernôme Minyatürleri ve Sanatçıları, İstanbul 1969, nr.18). İÇİNDEKİLER SUNUŞ ...................................................................................................... . III ÖNSÖZ ...................................................................................................... .. V-VI KISALTMALAR ........................................................................................ . VII ~ GİRİŞ ......................................................................................................... . IX-XI ~~~ 1. BÜROKRASİ VE DİVAN KAYITLARI.. ........................................ . XIII-XV II. DİVAN KAYITLARI İLE İLGİLİ DEFTERLER VE ~~ ÖZELLİKLERİ .................................................................................. . XV-XVI ~ III. NEŞREDİLEN DEFTERİN ŞEKİL VE MUIITEVA HUSUSİYETLERİ ............................................................................ . XVII-XXXV a) Defterin Şekli Düzeni ................................................................. . XVII ıt b) Diplomatik ve Teknik Özellikleri .............................................. . XVII-XX c) Dil Hususiyeti ............................................................................... . XXI d) Belgelerin Muhtevası .................................................................. . XXI-XXXIV ~~~ Siyasi Meseleler.;, ........................................................................ . XXIII-XXVI Toprak Meseleleri ........................................................................ . XXVII-XXIX ~ Vergi Meseleleri ........................................................................... . XXIX-XXXII Diğer Meseleler ............................................................................ . XXXII-XXXIV ' BİBLİYOGRAFYA .................................................................................... . XXXVII-XXXIX HÜKÜMLERİN ÖZETİ .......................................................................... .. XLI-XLVI METİN ...................................................................................................... .. 1-133 FAKSİMİLE METİN ................................................................................ . 135-181 İNDEKS .................................................................................................... .. 183-204 SUNUŞ 'Iurkiye'de içtimai ilimlerin batı kaynaklarıyla beslendiği ve köksüz bir gelişme gösterdiği için geri kaldığı Oe orijinal/iğe ~ahip bulunmq,dığı bir gerçektir. İktisat, maliye, sosyoloji, genel idare gibi sahalarda kendi kaynaklarımızdan hemen hiç istifade edilmeyişi sadece harf inkılabı ile izah edilemez. Çünkü Amerikan yönetiminin Osmanlı idari sisteminden çok faydalandığını ve arşivlerimizde çalışanların daima bizlerden çok batılı ilim adamları olduğunu bilmekteyiz. Asıl sebeb zihniyette yatmaktadır. Bu zihniyete ad koymak gerekirse biraz sert de olsa aslını inkar, küçüklük duygusu diyebiliriz. Bu arada asli kaynaklarımıza inerek çeşitli sahalarda çalışma yapan büyüklerimizi ve şimdi bunu esas iş edinen genç kardeşlerimizi daima şükranla minnetle anmayı unutmamamız lazımdır. Bu eser, Şer'iyye Sicilleri ve Mühimme Defterinden sonra, arşivlere dayalı üçüncü neşriyatımızdır. 1501 tarihli olup II. ·Beyazıt Devrinin birkaç aylık divan kayıtlarını ihtiva etmektedir. Eseri, tarih sahasında isimleri daima minnetle yad edilecek İlhan Şahin ve Feridun Emecen, görülmemiş bir sabır ve dikkatle yayına hazırlamışlar, 'Iulay Şevik, Necla Zeyrek ve Aysel Çelebi dizmiş, Selma Taşan da aynı sabır ve dikkati~ düzenleyerek baskıyµ hazır hale getirmiştir. Etam Matbaası da her zaman olduğu gibi ihtimamla basmıştır. Vakıf olarak bu eseri ilim alemine sunma imkanı verdikleri için aziz kardeşlerim İlhan ve Feridun'a hudutsuz şükranlarımızı sunmayı vicdani bir vazife sayıyoruz. Emeği geçen elemanlarımıza da 'gönül güçlerini daima ekleyerek iş . yaptıkları için müteşekkiriz. Bu eserle de ilimlerine kök aramak, tarihten ders almak ve 'Iurk içtimaiyatına hizmet etmek isteyen hersese çok büyük bir imkan ve destek sağladığımıza inanı:yoruz. Prof Dr. Turan YAZGAN ÖNSÖZ Bu çalışma, Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ndeki tedkiklerimiz sırasında rastladığımız II. Bayezid devrine ait Haziran-Temmuz 1501 tarihli Divan kayıtlarını havi bir parça defterin neşir ve incelenmesine dayanmaktadır. Sözkonusu defter Divan'd a alınan kararların suretlerinin kaydedildiği defter türlerinin şimdilik ilk Örneği olarak dikkati çekmektedir. Muhteviyatı itibariyle daha sonraları "Mühim.riıe", "Maliye Ahk8.m11, 11RuU.s11 v.b. adı verilen defterlerdeki kayıtlarla ben- zerlik göstermesi bakımından ayrı bir Öneme sahip gözükmektedir. Bir bakıma bu defterlerin henüz bürokraside ihtisaslaşmadan önceki "prototip"i niteliğini taşımakta ve bunların muhteviyatını bir arada ihtiva etmektedir. XVI. yüzyıl başlarına ait Divan-ı hümayün'un işleyişini gösteren bu tip kayıtları havi başka defterlere henüz tasniflerde rastlanmamış olması, bahis mevzuu defterin neşir ve incelenmesini zaruri kılmaktadır. Divıin'da görüşülen, bürokrasinin çeşitli kademelerinde muamele görüp hazırlanan hükümlerin ilgili yerlere gönderilmeden önce, birer suretlerinin defter halinde belirli tarih sırasına göre kaydedilmiş olması, bu çalışmanın hedefini, sadece metin neşri değil, deftere dayalı olarak o dönemdeki bürokratik gelişmeler, Divan kayıtlarının özellikleri ve bunlarla ilgili diğer defterler üzerinde mütevazi bir inceleme yapma cihetine sevketmiştir. Dolayısiyle elinizdeki kitabın başlığı da bu incelemeyi nitelemektedir. Yukarıda da belirtildiği gibi, II. Bayezid dönemindeki bürokratik teşekküllerin ve bunlarla ilgili defterlerin Özellikleri Üzerinde durulan genel bir incelemeden sonra, defterin şekil ve muhteva hususiyetleri izah edilmeye çalışılmış; burada defterin şekli düzeni, hükümlerin diplomatik ve teknik özellikleriyle kısaca dil hususiyetleri konu edinilmiştir. Özellikle bu sonuncusu, hiç şüphesiz ayrı bir çalışmaya ihtiyaç ıı-östermektedir. Defterin muhtevası ise, belirli başlıklar altında geniş ölçüde incelenmeye çalışalarak mümkün olduğunca hükümlere göre dönemin siyasi meselelerinin yanı sıra, çeşitli toprak, vergi problemleri ve diğer müteferrik konuların tedkiki yapılmıştır. Kitabın ana bölümünü defterin .neşri meydana getirmektedir. Metinden önce araştırıcıların seri halde metinlerin muhteviyatına aşina olmaları için hükümlerin kısa birer özetleri de verilmiştir. Metin kısmı !atin harflerine aktarılırken orijinal nüshanın tamamının faksimilesi ilave edildiği için hazırlanan metni işaretlere boğmamak gerekçesiyle, mutedil bir transkripsiyon tercih edilmiştir. Defterin asıl nüshası, oldukça yıpranmış ve yer yer çürümüştür. Bu aynen faksimiliye de